Палешукі і палевікі
Было ў бацькі дванаццаць сыноў, усе рослыя ды ўдалыя хлопцы.
Жылі яны на вялікай палянцы, між цёмнага лесу. Вялі там сваю гаспадарку, палявалі на дзікіх звяроў і птушак.
Стары бацька, сівы, як голуб, сядзеў сабе ў кажушку зімой і ўлетку ды толькі камандаваў. І былі ў той сям'і лад ды згода.
Суседзі жылі ад іх далёка і не рабілі ім шкоды, бо баяліся дружнай сям'і.
Пажаніліся сыны, пайшлі ў іх свае дзеці. Вялікая вырасла сям'я. Ды ўсе слухалі старога бацьку, і кожны рабіў сваю работу.
Але вось па некаторым часе памёр бацька, і пачаліся ў сям'і нелады. Жонкі братоў сварацца, адна адну заядаюць – рады няма. Такая пайшла між імі калатня, што і мужыкі нічога зрабіць не могуць. Крычаць жонкі, хочуць дзяліцца.
«Ну, што ж, – думаюць браты, – трэба дзяліцца».
Пачалі дзяліцца. Ды справа гэта не такая й лёгкая, як ім здавалася. Сяк-так з крыкам ды зыкам падзялілі дабро й жывёлу. А як дайшло да зямлі, дык тут ледзь адзін аднаго не пазабівалі: ніяк не могуць падзяліць сваю палянку, каб нікому крыўды не было. Перасварыліся браты з-за зямлі і сталі адзін аднаму ворагамі.
Толькі два малодшыя браты жылі між сабою ў вялікай згодзе: куды адзін, туды й другі. Не захацелі яны калаціцца з братамі за зямлю, пакінулі бацькаву хату ды падаліся ў свет шукаць іншага прытулку.
Зрабілі браты з двух дубоў вялікія сані, запрэглі ў іх шэсць пар валоў, наклалі дабро, пасадзілі жонак з дзецьмі ды паехалі на санях па пяску. А каровы і дробная жывёла ззаду за імі пайшлі.
Працягнулі крыху валы дубовыя сані па пяску ды сталі як укапаныя. Калёс тыя браты не мелі і нічога пра іх не ведалі, бо нікуды яны з свайго лесу не толькі ўлетку, але і зімою не ездзілі.
Пачалі браты адпілоўваць круглыя калодкі ды падкладваць пад палазы. Коцяцца калодкі – і сані паўзуць уперад.
Надакучыла меншаму брату падкладваць калодкі пад палазы, вось ён і кажа большаму:
– Давай зробім такую прыладу, каб калодкі самі круціліся пад палазамі.
І зрабілі яны першыя ў тым краі калёсы. Лёгка пайшлі цяпер валы, так што браты і самі паселі на воз. Едуць і дзівяцца, як яны да гэтага часу абыходзіліся без калёс.
Ехалі яны, ехалі, даехалі да вялікай ракі. Агледзелі раку – усюды глыбока, нідзе няма зручнага месца, каб пераехаць уброд. А тут такая навальніца ўсхадзілася, што лес, як звер, раве. Ломіць навальніца дрэвы, як саломінкі, ды шпурляе ў раку. Плывуць яны па вадзе цэлымі сціртамі.
Паглядзеў на іх малодшы брат, падумаў і здагадаўся, як перабрацца цераз раку.
Налавілі яны з братам дрэў, ачысцілі галлё, калоды звязалі адну з адной і зрабілі моцны плыт. А як сціхла навальніца, узвезлі свой воз на плыт. Самі стаяць на плыце ды кіруюць доўгімі жэрдкамі-бусакамі, а плыт плыве, як параход.
Убачылі каровы, што валы паплылі на другі бераг, кінуліся ў раку ды за імі наўздагон. Толькі свінні і авечкі не адважыліся скакаць у ваду. Стаяць на беразе, рохкаюць, мэкаюць. Вярнуліся потым браты з плытам назад і забралі іх.
Гэтак усе і пераправіліся праз шырокую і глыбокую раку.
Паехалі яны далей і забраліся ў такую пушчу, што й канца ёй няма.
Пачалі браты церабіць прасекі ў пушчы ды масціць грэблі. Але дзе там! Чым далей, тым лес гусцейшы, а ў ім такія нетры, што й выбрацца нельга.
Большы брат змарыўся, аслабеў.
– Застануся, – кажа ён меншаму брату, – я тут, бо не хопіць у мяне сілы з гэтага лесу выцерабіцца.
І застаўся са сваёю сям'ёю жыць у лесе.
З таго часу і яго самога, і ўвесь яго род пачалі зваць палешукамі.
А малодшы брат не захацеў заставацца ў лесе. Быў ён дужы, як тур, і спадзяваўся на сваю сілу. Ён адзін церабіў прасекі, масціў грэблі і ехаў далей.
І да гэтых часоў засталіся яшчэ на Палессі тыя прасекі ды грэблі, што нарабіў малодшы брат.
Ці доўга ён так выбіраўся з цёмнага лесу, ці не, але вось нарэшце пачалі трапляцца прагаліны ды палянкі з пяскамі. Асеў малодшы брат на гэтых палянках, пачаў іх араць і сеяць збожжа.
І з таго часу празвалі яго самога і ўвесь яго род палевікамі.
А потым размножыліся палешукі і палевікі, занялі новыя лясы і палі ды сталі добрымі суседзямі.
Так і цяпер жывуць.